Ik wist niet eens dat het bestond, maar afgelopen zondag, was het Grote BuurtBankjesDag in Nederland. De ‘BuurtBankjesDag’ is in het leven geroepen om buren meer met elkaar te verbinden. Door het plaatsen van een bankje voor je huis, creëer je een gemakkelijke manier om buurtgenoten te ontmoeten. ‘Zo versterken we samen de sociale cohesie, dringen we eenzaamheid verder terug, verminderen we de ongelijkheid en stimuleren we actief burgerschap’, zo staat op de website van ‘Buurtbankjes’ te lezen. Dat deze dag op Terschelling niet bekend is, is logisch. Dat een stoepbankje de gezelligheid kan vergroten weten we daar immers al lang. Geen plek waar zoveel stoepbankjes en stoeppalen zijn als hier.
Best bijzonder eigenlijk, die karakteristieke stoeppalen en stoepbankjes. Maar wat is de geschiedenis hiervan? In de 16e eeuw was er nog geen bestrating. Omdat het toch in de mens zit om een territorium af te bakenen, begon men voor de huizen stoepjes te leggen. Om te voorkomen dat men zich teveel grond toe-eigende kwamen er regels. In de meeste gevallen mocht men 3 á 4 voet van de weg voor het huis als stoep beschouwen. Om deze ruimte af te bakenen, werden vaak stoeppalen gebruikt. Deze stoeppalen had je in heel veel uitvoeringen. Hoewel op Terschelling enkele zeelieden werkzaam in de walvisvaart stoeppalen van walviskaak hadden, waren de hardstenen, bewerkte stoeppalen meer algemeen. In deze tijd waarin genderneutraliteit een hot-item is kunnen we het ons amper voorstellen, maar zelfs stoeppalen had je in een vrouwelijke en een mannelijke versie. De mannelijke hebben bovenaan een ornament in de vorm van een schild en staan links van de deur, de vrouwelijke staan rechts en hebben een ornament in ruitvorm. De stoeppalen zaten ter versteviging met een metalen stang aan de huizen vast. Boven deze stang was ruimte voor een plank; het stoepbankje
Toen de stoeppalen in opkomst kwamen, speelde het leven zich voornamelijk op straat af. Men sprak elkaar op straat, winkels hadden hun handel op de stoep staan en op de stoep werd onderhandeld en werden afspraken gemaakt. Naarmate er meer bestrating kwam en de inrichting van huizen luxer werd, ging men steeds meer binnen leven en verdwenen veel stoeppalen en stoepbankjes. Des te opvallender is het, dat er op Terschelling veel bewaard zijn gebleven. Vooral in de Commandeurstraat, de straat waar ’t Behouden Huys gevestigd is, zijn er nog veel te vinden. Dat het typisch iets is wat bij commandeurhuizen hoort valt te betwisten; op de buureilanden, waar ook nog van deze huizen staan, zijn amper stoeppalen te vinden. Men neemt aan dat de oude stoeppalen de grote brand van 1666 overleefd hebben en bij de wederopbouw van West-Terschelling opnieuw geplaatst zijn. Maar zou het niet zo kunnen zijn dat men bij de wederopbouw een grote partij stoeppalen heeft geïmporteerd? We zullen het nooit weten. Feit is wel dat de stoeppalen zo typerend zijn voor het eiland, dat de vorm ervan zelfs gebruikt is als aanwijspaaltjes voor fietsroutes. Op het eiland was het ook niet ongebruikelijk om stoeppalen te gebruiken als grafsteen. Recyclen deden we dus toen ook al. Op het Striper kerkhof zijn hiervan nog voorbeelden te vinden.
Stoepbankjes en stoeppalen, Terschelling heeft ze gelukkig nog. En in de dorpen worden, als er geen authentieke stoepbankjes meer zijn, ook nog steeds andere bankjes buiten gezet.
Even voor je huis zitten, de wereld aan je voorbij zien trekken en ondertussen een praatje met de buren maken is hier gelukkig nog heel gewoon. En al loop je de deur niet plat bij elkaar, je weet hier nog wie er naast je woont en waarmee je buurtgenoten zich bezig houden. Al is het alleen al omdat een andere buur je dat verteld heeft. Een fenomeen wat wel uit het straatbeeld verdwenen is, is het spionnetje. Een spiegeltje, op een strategische plek bevestigd aan het raamkozijn, zodat je binnen kon zien, wie er buiten voorbij ging en vooral met wie. En misschien denk je bij het lezen hiervan wel dat mensen vroeger ziekelijk nieuwsgierig waren. Dat roddel en achterklap iets is uit die tijd. En dat we tegenwoordig gelukkig een stuk minder bemoeizuchtig zijn. Maar denk maar zo, dat spionnetje, is niets anders dan Facebook. En die stoepbankgesprekjes? Dat is de Whatsapp en Messenger van lang vervlogen tijden. Want stoeppalen, stoepbankjes en spionnetjes zijn misschien historie, nieuwsgierigheid is van alle tijden.
Tekst: Nienke Meijvogel-Blom
Foto: Siska-Anna Schepenaar