Sint Jan, paarden onder de man!

Sint Jan, paarden onder de man!

Hoewel het dé feestdag van Midsland is, is de precieze herkomst van Sint Jan, in het Mezlânzer dialect Syntsjan genoemd, onbekend. De datum klopt eigenlijk ook niet, want de naamdag van de heilige Sint Jan, ofwel Johannes de Doper, is 24 juni en de paardenrace in Midsland 25 juni, tenzij deze op een zondag valt, dan wordt de race op maandag verreden. Misschien is dit ook gelijk de reden dat de festiviteiten een dag later zijn, uit eerbied voor de Heilige Sint Jan.

Het kan ook zijn dat de harddraverij en het bijbehorende feest de beloning was voor het harde werk. Het ‘pôd maken’ was vroeger namelijk 24 juni. Pôd maken betekent dat de zandpaden in de polder in orde gemaakt moesten worden, omdat vlak na Sint Jan de boeren gingen maaien. Dat pad maken was niet zomaar wat. De kinderen van degenen die geholpen hadden, kregen ’s avonds warme chocolademelk bij de ‘indersjoed’, de ‘hoofdman’ van Midsland, maar de kinderen van degenen die niet geholpen hadden, mochten aan het feest niet deelnemen.

De oorsprong van de datum van de harddraverij blijft mede een raadsel omdat deze niet altijd op 25 juni gehouden werd. De eerste keer dat hij gereden werd, was op 7 juli 1842, onder verantwoordelijkheid van het gemeentebestuur. In het belang van de paardenfokkerij besloot men er een jaarlijks gebeuren van te maken en dit moest zijn op de derde dinsdag in juli. In de notulen van die tijd stond ook dat paarden die eenmaal een prijs of premie hadden behaald een volgende keer niet meer mee mochten doen. De eerste keer waren er 18 deelnemers. Althans, dat was de bedoeling. Maar te laat komen werd bestraft met uitsluiting van deelname. Uit het verslag van toen: ‘De zich als pikeur aangevende W. Rotgans, is denzelven niet toegelaten als te laat gekomen.’ De winnaar van die allereerste draverij was T.L. Pals, op het paard van J.F.Kuijper. Bij de tweede editie verschenen er maar 8 deelnemers aan de start. En werd Cornelis Siltje Smit winnaar. In 1869 werd de draverij op 27 juli op West gehouden.

Het is onduidelijk wanneer de datum veranderde van de derde dinsdag in juli, naar de dag na het officiële Sint Jan. Er is ook niet bekend hoe vaak de draverij vanaf 1842 gereden is. Het is wel duidelijk dat regels die in 1842 opgesteld zijn, nog steeds van toepassing zijn bij de huidige draverij. Zo is de draverij nog steeds in de Oosterburen, die speciaal voor die dag voorzien wordt van een laag zand. De prijzen worden ook nog voor het vroegere Midslander Raadhuis, nu het Polderhuis, uitgereikt. De loting geschiedt nog op dezelfde manier en ook mogen de paarden niet in galop raken. De verantwoordelijkheid ligt echter niet meer bij de gemeente, maar bij het Sint Jans-comité, de mannen met bolhoeden. Traditioneel wordt er gereden zonder zadel en gekleed in het wit. Wat ik niet terug heb kunnen vinden is wanneer de eerste vrouwen mee gingen doen aan de draverij en of dat nog voor commotie heeft gezorgd. De laatste decennia wordt er zelfs gereden in twee klassen, de volwassenen op paarden (mannen en vrouwen door elkaar) en kinderen op pony’s.

Leuke anekdotes over Sint Jan zullen er genoeg zijn, alleen voor mij als Wester en niet bekend in de paardenwereld zijn deze moeilijker te vinden. Uiteindelijk vond ik in een uitgave van ‘Schylge myn lântse’ een artikel over Aike Pals, een echte paardenman, geboren in 1893 in de Kathoek in Lies. Zijn ‘Ouwe Swarte’ was niet alleen een best trekpaard, maar ook een prima rijpaard. In 1928 won Aike voor het eerst de Sint Jansdraverij met de Ouwe Swarte. De jaren daarop herhaalde dat zich zo vaak, dat men teruggreep op één van die oude regels uit 1842. De Ouwe Swarte mocht niet meer mee doen. Het jaar daarop deed Aike mee met de ‘Jonge Swarte’. En opnieuw won hij de race.

Beide paarden verschenen ook eens aan de start bij een race met hindernissen. Halverwege de baan moesten de ruiters afstappen om een ‘steartjas’ aan te trekken en een hoge hoed op te zetten. Aike bereed de Jonge Swarte, maar de Ouwe Swarte was met een andere berijder ook tegelijkertijd op de baan. Toen Aike bij de kledij aankwam en ‘Ho!’ riep tegen zijn paard, stopte de Ouwe Swarte ook gelijk en wou geen meter meer voorwaarts, tot Aike weer opgestapt was en ‘Fort!’ riep naar zijn eigen paard.

De herkomst van het Sint Jan is dus wat onduidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat het 25 juni weer feest is in de Oosterburen van Midsland. Met stoelendans na. Want ook dat hoort bij deze traditie. Dat de beste maar moge winnen.

Tekst: Nienke Meijvogel-Blom

Foto: Jacoba De Graaf Meuldijk