Sinds kort is via YouTube het tweede deel van de documentaireserie ‘Liz mi Del’, van Temmo de Hek te zien. ‘Liz mi Del’ gaat over de oude begraafplaats achter de Brandaris. De titel is ontleend aan een gedicht van Annie Feenstra.
De begraafplaats achter de Brandaris, werd in 1829 officieel in gebruik genomen, daarvoor werd daar wel al begraven, hoewel de meeste overledenen van West-Terschelling op het Stryper kerkhof begraven werden. Op 1 januari 1829 begon men met het officieel registreren van de graven. De reden dat deze begraafplaats er kwam, was dat er in 1827 een algemeen verbod kwam op het begraven van de doden onder de kerkvloeren en rondom de kerk was door de bebouwing te weinig ruimte. Het waren tenslotte niet alleen de eilander doden die begraven moesten worden, maar in die tijd waren er ook veel drenkelingen die op Terschelling hun laatste rustplaats vonden. Veel graven werden destijds voorzien van een simpel houten gedenkteken. Pas later, toen het eiland iets welvarender werd, werden er meer kostbare grafstenen geplaatst. Bij ruiming van graven zijn er grafstenen verdwenen en vernietigd, maar een deel ervan is later teruggevonden en nu geplaatst langs de westelijke muur van de begraafplaats. Er staan nu nog 500 gedenkstenen, maar er zouden in de loop der tijd zo’n 4000 mensen zijn begraven. Er zijn ook enkele tombes te vinden, waaronder die van de familie Eschauzier. Bij de ingebruikname lag de begraafplaats, zoals destijds gebruikelijk was, nog buiten het dorp. Iets wat nu bijna niet meer voor te stellen is.
In 1949 werd de nieuwe begraafplaats aan de Longway in gebruik genomen. Tegenwoordig is het nog maar hoogst zelden dat er iemand achter de Brandaris begraven wordt, maar soms komt het nog voor, in het geval van een familiegraf of een her-begraving. Tevens is er tegenwoordig de mogelijkheid een urn in de urnenmuur te laten plaatsen.
Temmo de Hek, die de documentaireserie maakt, woont in Hengelo, maar is afkomstig van Terschelling. Altijd als hij op het eiland is kijkt hij even bij het graf van zijn opa, steenzetter en speelman Willem de Hek. Hij haalt even de bladeren weg en in het verleden heeft hij ook met zijn vader de letters op de grafsteen weer beter leesbaar gemaakt. Hij kent veel verhalen over zijn opa, al heeft hij hem nooit gekend. Ook zijn overgrootouders liggen er in een ‘grasgraf’. Nu hij weet waar dat graf ligt, gaat hij daar ook altijd even heen.
‘Ik ben al sinds 1987 bezig met het maken van films, zodoende kwam ik 5 jaar geleden op het idee om verhalen te verzamelen in documentaire-vorm. Zoveel mogelijk vastleggen voor de toekomst. Elk verhaal is mooi. Waren er in het begin op mijn oproepjes wat schoorvoetende reacties, het loopt nu storm. Ik heb een lijst van 33 verhalen die ik nog ga toevoegen. Ik stop pas als ik er zelf begraven wordt..’
Temmo vindt het van historisch belang dat deze verhalen bewaard blijven. Hij heeft daar gelijk in. Toen ik dit artikel wou schrijven en op zoek ging naar informatie over de oude begraafplaats, bleek er vrijwel niets te vinden. Het is mooi dat alles nu in beeld en geluid bewaard blijft.
In de documentaires vertellen nabestaanden van mensen die hier begraven liggen over hun voorouders. Veel verhalen gaan over zeevarenden of redders die op zee overleden zijn. Dat de begraafplaats een hoog nautisch gehalte heeft is ook duidelijk te zien aan de vele schepen, afgebeeld op de stenen. Verhalen over rampen met loodsboten en reddingsboten. Sommigen drenkelingen werden teruggevonden, anderen zijn voorgoed op zee gebleven. Maar ook verhalen over armoe, over weduwes die het alleen moesten redden met een groot gezin. Ook hun verhaal verdient het verteld te worden, want in feite waren ook zij helden. Maar ook zijn er verhalen over ‘onwettige kinderen en bijzondere liefdes. De mensen die achter de toren begraven liggen, zijn de mensen die het eiland ‘gemaakt’ hebben.
Met zoveel mensen die mee willen werken aan ‘Liz mi Del’ door het delen van hun verhaal, is wel duidelijk dat men geïnteresseerd is in het verleden en in onze voorouders. Ook in het museum merken we dat er veel belangstelling is voor vroeger. Misschien komt het door de onzekere en soms moeilijke tijden; corona, oorlog… Misschien willen we daardoor meer weten over hoe onze voorouders het allemaal gered hebben. Wil je na het zien van de documentaires meer weten over de redders uit de documentaires van Temmo en verhalen horen over rampen op zee, bezoek dan de reddingzolder van ’t Behouden Huys. Maar ook als je vragen hebt over je voorouders of wilt weten of er nog foto’s van ze zijn, kan je in het museum terecht. We zijn tenslotte niet alleen museum, maar ook historisch centrum van de gemeente. Heb je vragen, schroom niet om contact met ons op te nemen, wij zoeken het graag voor je uit.
De twee delen van Liz mi Del die al online staan, zijn te zien via YouTube, op het kanaal van Temmo de Hek.
Of rechtstreeks via de volgende links:
Deel 1: https://www.youtube.com/watch?v=1PVIKe9F9DA&t=1917s
Deel 2: https://www.youtube.com/watch?v=PVz0Cc9CGLU
Tekst en foto: Nienke Meijvogel-Blom